ปุน ตีหิติ ปุฏฺโฐ สพฺพาสํ เอกกฺขเณ อภาวา ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนสฺส สพฺพญฺญุตญฺญาณสฺส วเสน ปฏิชานาติฯ ปุน เลโสกาสํ อทตฺวา สตตํ สมิตนฺติ ปุฏฺโฐ ปฏิกฺขิปติฯ

น พตฺตพฺพํ โพธิยาติ ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส, โพธิยา อภาวกฺขเณ อพุทฺธภาวาปตฺติโต ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ นนุ โพธิปฏิลาภาติ ปญฺเห ปน ยสฺมิํ สนฺตาเน โพธิสงฺขาตํ มคฺคญาณํ อุปฺปนฺนํ, ตตฺถ พุทฺโธติ สมฺมุติสพฺภาวโต ปฏิญฺญา ตสฺเสวฯ ตสฺส อธิปฺปายํ อชานิตฺวา หญฺจีติ ลทฺธิฏฺฐปนา ปรวาทิสฺสฯ อิทานิสฺส อสลฺลกฺขณํ ปากฏํ กาตุํ โพธิปฏิลาภา พุทฺโธติ โพธิยา พุทฺโธติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺสฯ ตสฺสตฺโถ – ‘‘กิํ เต ยสฺมา โพธิปฏิลาภา พุทฺโธ, ตสฺมา โพธิยา พุทฺโธ’’ติฯ อิตโร ‘‘โพธิปฏิลาโภ นาม โพธิยา อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺธายปิ สนฺตาเน อุปฺปนฺนภาโวเยวฯ โพธิ นาม มคฺคกฺขเณ ญาณ’’นฺติ อิมํ วิภาคํ อสลฺลกฺเขนฺโตว ปุน ปฏิชานาติฯ ตโต สกวาทินา โพธิปฏิลาภา โพธีติ ปุฏฺโฐ วจโนกาสํ อลภนฺโต ปฏิกฺขิปตีติฯ

โพธิยาพุทฺโธติกถาวณฺณนาฯ

อิติ อิมา ติสฺโสปิ กถา อุตฺตราปถกานํเยวฯ

7. ลกฺขณกถาวณฺณนา

[400] อิทานิ ลกฺขณกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ‘‘เยหิ สมนฺนาคตสฺส มหาปุริสสฺส ทฺเวว คติโย ภวนฺตี’’ติ (ที. นิ. 1.258) อิมํ สุตฺตํ อโยนิโส คเหตฺวา ลกฺขณสมนฺนาคโต โพธิสตฺโตว โหตีติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ อุตฺตราปถกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ

จกฺกวตฺติสตฺโตติ ปญฺเหสุ ยสฺมา จกฺกวตฺตี สตฺโตปิ จ โพธิสตฺโตปิ, ตสฺมา อโพธิสตฺตํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ โพธิสตฺตํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ

[402] ทฺวตฺติํสิมานีติสุตฺตํ โพธิสตฺตเมว สนฺธาย วุตฺตํฯ โส หิ ปจฺฉิเม ภเว พุทฺโธ โหติ, อิตเรสุ จกฺกวตฺตี, ตสฺมา อาภตมฺปิ อนาภตสทิสเมวาติฯ

ลกฺขณกถาวณฺณนาฯ

8. นิยาโมกฺกนฺติกถาวณฺณนา

[403] อิทานิ นิยาโมกฺกนฺติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ฆฏิการสุตฺเต โชติปาลสฺส ปพฺพชฺชํ สนฺธาย ‘‘โพธิสตฺโต กสฺสปภควโต ปาวจเน โอกฺกนฺตนิยาโม จริตพฺรหฺมจริโย’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอตรหิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย โพธิสตฺโตติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ลทฺธิยํ ฐตฺวา ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ ตโต ยสฺมา นิยาโมติ วา พฺรหฺมจริยนฺติ วา อริยมคฺคสฺส นามํ, โพธิสตฺตานญฺจ ฐเปตฺวา ปารมีปูรณํ อญฺญา นิยาโมกฺกนฺติ นาม นตฺถิฯ ยทิ ภเวยฺย, โพธิสตฺโต โสตาปนฺโน สาวโก ภเวยฺยฯ น เจตเมวํฯ เกวลญฺหิ นํ พุทฺธา อตฺตโน ญาณพเล ฐตฺวา – ‘‘อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสตี’’ติ พฺยากโรนฺติ, ตสฺมา ปุน โพธิสตฺโตติ อนุโยโค สกวาทิสฺสฯ ปจฺฉิมภวํ สนฺธาย ปฏิกฺเขโป อิตรสฺสฯ ทุติยปญฺเห โชติปาลกาลํ สนฺธาย ปฏิญฺญา ตสฺเสวฯ สาวโก หุตฺวาติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อนุสฺสวิโยติ อนุสฺสเวน ปฏิวิทฺธธมฺโมฯ ปจฺฉิมภวํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปิตฺวา โชติปาลกาเล อนุสฺสวํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ

[404] อญฺญํ สตฺถารนฺติอาฬารญฺจ รามปุตฺตญฺจ สนฺธาย วุตฺตํฯ อายสฺมา อานนฺโทติอาทิ ‘‘โอกฺกนฺตนิยามาว สาวกา โหนฺติ, น อิตเร โอกฺกนฺตนิยามา เอวรูปา โหนฺตี’’ติ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ

สาวโก ชาติํ วีติวตฺโตติ ยาย ชาติยา สาวโก, ตํ วีติวตฺโต อญฺญสฺมิํ ภเว อสาวโก โหตีติ ปุจฺฉติฯ อิตโร โสตาปนฺนาทีนํ โสตาปนฺนาทิสาวกภาวโต ปฏิกฺขิปติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

นิยาโมกฺกนฺติกถาวณฺณนาฯ